Avion ratnog vazduhoplovstva SAD F-117A “Noćni soko” oboren je na današnji dan 27. marta 1999. godine kod Buđanovaca.
Riječ je o prvom i jednom potvrđenom gubitku aviona NATO izrađenog u stelt tehnologiji. F-117A oboren je četvrtog dana bombardovanja SRJ, a oborio ga je 3. divizion 250. raketne PVO brigade Vojske Jugoslavije kojim je komandovao potpukovnik Zoltan Dani.
Pogođen je iz ruskog raketnog sistema S-125 Neva zaslugom komandanta potpukovnika Đorđa Aničića, koji je vodio čitavu operaciju. Pao je u ataru sremskog sela Buđanovci kod Rume, a pilot potpukovnik Dejl Zelko spasen je šest sati nakon obaranja.
U 20.42 časova, zahvaljujući sposobnosti jedinice, ispravnoj tehnici i “maloj tehničkoj inovaciji” uspjeli su da avion pogode sa zemlje. U srpskoj javnosti od obaranja F-117 popularna je postala rečenica “Izvinite, nismo znali da je nevidljiv”.
F-117 A je opremljen sa dva “dženeral elektrik F 404” turbo motora i četvorostepenom kontrolom leta, nosi različito naoružanje, ima savremeni navigacioni sistem integrisan u digitalni panel u kabini, koja pojačava efikasnost misije.
Cijena tog aviona, po namjeni – lovca, koji je, od 1982. do 1990. godine, proizvodila američka kompanija “Lokid”, bila je 45 miliona dolara. Avion je dug 20,3 metra, visok 3,8 metara, s rasponom krila od 13,3 metra, a postiže maksimalnu brzinu od 0,9 maha.
“Noćni soko” je izuzetnu reputaciju stekao borbenim letovima nad Irakom u Zalivskom ratu 1991. godine, kada je, po objavljenim podacima, 1.270 puta proletio neprimijećen nad iračkim radarima, u 39 borbenih misija. F-117 A je konstruisan u obliku brušenog dijamanta, što je neuobičajno za letjelice te namjene, a u američkoj vojnoj terminologiji dobio je naziv “stelt”, što na engleskom jeziku znači “nevidljivi avion”. “Noćni soko” je predstavljao simbol moći zbog savremene tehnologije kojom je opremljen, a što mu je omogućavalo da bude “nevidljiv” za sve radarske sisteme.
Avioni tog tipa konstruisani su sa oštrim uglovima, koji predstavljaju skup krivina, od kojih se odbijaju radarski zraci, a zahvaljujući sačinjenim specijalnim kompozitnim materijalima utiču na to da se letjelica ne može registrovati na radaru.
Pilot oborenog “nevidljivog”: Razmišljao sam kako me čekaju Srbi
Pilot “nevidljivog” je nedavno ispričao i kako je izvučen u najvećoj akciji spasavanja još od Vijetnamskog rata u serijalu Nacionalne geografije.
On je 27. marta poletio iz baze Avijano u Italiji da bi najprije otišao na sjever Srbije, a onda se spuštao južno ka Beogradu, gdje je bacio dvije bombe teške po 900 kilograma. Još dok se kretao ka Beogradu imao je loš predosjećaj, a pratila ga je i oluja. On je ispričao da je osjetio neku tegobu i da je bio prestravljen.
– Nevidljivi ne može da komunicira sa bazom, i znao sam da moji neće znati ako mi se nešto dogodi – ispričao je on u serijalu “Nikog ne ostavljamo”.
Nakon što je pogodio metu, planirao je da se vrati u bazu, ali tada je počela da dejstvuje srpska protivvazdušna odbrana. Ispaljivane su rakete, od kojih je, kako je ispričao, već prva mogla da ga obori. Pošto je izbjegao par raketa, jedna ga je pogodila u krilo pa je avion počeo da pada, ali Zelko nije mogao da se katapultira zbog brzog poniranja.
Ispričao je da mu je svašta prolazilo kroz glavu, njegov život, porodica, slika kako tuguju nad njegovim kovčegom, avion koji pada.
– I odjednom sam se našao u sjedištu koje pada. Morao sam da se otarasim sjedišta. Nekako sam uspio, i počeo sam da se spuštam padobranom. Tada sam samo razmišljao o tome kako me srpski vojnici već čekaju dole, jer sam im upravo bombardovao glavni grad – ispričao je ovaj pilot.
Zelko kaže da se spustio izmedu dva sela, tridesetak kilometara od Beograda. Pao je u njivu i sakrio se u kanalu za odvodnjavanje. Kaže da je uključio uređaj i počeo da traži GPS signal.
On dodaje da mu je laknulo kada je uspostavio vezu sa bazom.
– Satima sam bio u kanalu. U daljini su se čula vozila, helikopter -kazao je Zelko.
Kada je doletio helikopter iz Tuzle, bio je u problemu – uređaj za infracrveni signal se pokvario, a na radiju se čulo “Javi se, ne vidimo te”.
– Iskočio sam iz kanala i upalio signalnu raketu. Čekao sam ko će me prvi uhvatiti. Pritrčala su dva vojnika, nisam znao čiji su dok nisu progovorili na engleskom. Sutradan sam pozvao kćerku i čestitao joj 10. rođendan. Tek tada sam shvatio – spasen sam – ispričao je Zelko, prenio je “Blic”.
Susret raketaša i pilota
Buđanovci su pravo niotkuda postali svjetski popularno mjesto, mještani su danima davali izjave i slikali se pored olupine jedinog ikada srušenog “nevidljivog“. Njegovi ostaci su potom perebačeni u Muzej vazduhoplovstva u Beogradu, a prema pojedinim teorijama zavjere, jedan dio su preuzele ruske i kineske obavještajne službe.
Dejl Zelko dolazio je u Srbiju 2012. godine. On je tada u Kovinu bio gost Zoltana Danija, oficira koji ga je 1999. oborio zajedno sa svojom jedinicom. Susret je upriličen uoči premijere drugog dijela filma o obaranju F-117 i druženju dvojice oficira koji su bili na suprotnim stranama.
Zelko je tom prilikom rekao da je samo slušao naređenja i da se pred svaki let molio za živote ljudi koji žive na teritoriji koju bombarduje.
– Mene je sramota što nisam znao gotovo ništa o Srbiji prije bombardovanja. Kasnije sam izučavao Srbiju, mnogo sam saznao o istoriji vaše zemlje, o ljudima, o slavnim ratovima u kojima ste bili na strani pravde i slobode. To saznanje sam prenio i na svoju djecu – rekao je Zelko.
B92
