Prije četvrt vijeka, s političke karte svijeta nestao je SSSR. Petnaest naroda koji su živjeli u zajedničkoj državi, u jednom trenutku su bili razdvojeni novoformiranim granicama. Ovo je priča o tome kako se raspala najveća država na svijetu.
Prije 25 godina, prvi i posljednji predsjednik Sovjetskog saveza, Mihail Gorbačov, objavio je da se povlači s mjesta generalnog sekretara Centralnog komiteta Komunističke partije Saveza Sovjetskih Socijalističkih Republika.
Nakon četvrt vijeka, Gorbačov kaže da je “odluka bila teška”, ali da se svih ovih godina nije pokajao zbog toga. Neki eksperti smatraju da je “njegov potez bio istorijski predodređen”, dok drugi njegovu ostavku vide kao simbolički gest “koji je u tom trenutku bio beznačajan”.
U decembru 1991. Godine Gorbačov se odrekao i ovlašćenja predsjednika SSSR-a. Ostavka na mjesto generalnog sekretara, a zatim i odistajanje od predsjedničke funkcije, prethodili su avgustovskim događajima: u noći s 18. na 19. avgust 1991. godine, predstavnici najbvoišeg rukovodstva SSSR-a, koji nisu bili saglasni sa politikom reformi koje je vodio Gorbačov i projektom novog Saveznog dogovora, formirali su Državni komitet za vanrednu situaciju. (ГКЧП СССР).
Taj dan, 19. avgust 1991. godine, u ruskoj istoriji ostao je zabilježen kao “avgustovski puč”, kada je pokušano uklanjanje Gorbačova i promjena dotadašnjeg političkog kursa.
Više desetina tenkova tada je opkolilo Dom vrhovnog Sovjeta i Vlade RSFSR (Bijeli dom) na Krasnoprešnjenskoj neberežnoj. Otpor pučistima organizovao je tadašnji predsjednik RSFSR Boris Jeljcin i rukovodstvo Rusije. Jeljcin je potpisao Ukaz No59 i No61, u kojima je formiranje Komiteta (GKČP) bilo okvalifikovano kao pokušaj državnog prevrata. Savezni organi izvršne vlasti, uključujuči i bezbjednosne structure, bili su potčinjeni Rusiji, odnosno RSFSR.
Prisjećajući se odluke o ostavci na mjesto generalnog sekretara KP Sovjetskog Saveza, Gorbačov kaže da je ona bila veoma teška.
“Situacija je tada bila takva. Bilo je neophodno da se reaguje na taj način i iskreno, bilo je teško i meni i mojim saradnicima… U stvari , počelo je razbijanje i zemlje i partije, svega. I to je , da tako kažem , moglo da nas gurne u građanski rat.”
On je dodao da za sve ovo vrijeme nije požalio što je donio takvu odluku, ali da žali što nema više SSSR-a.
“Ja mogu da kažem samo jedno: žalim što nema Sovjetskog saveza! Ja žalim..Ja sam mnogo učunio napora da bi Savez bio sačuvan. Ali, moj kredo je bio da sve treba učiniti, bez obzira na složenost situacije, bez krvi. Pa, bilo je malo… Ipak, tako strašna stvar , kao što je građanski rat je izbjegnuta.”
Professor Univerziteta Lomonosov, doctor istorijskih nauka Dmitrij Gutnov, uvjeren je da je, sa istorijske tačke gledišta, ostavka Gorbačova na mjestu generalnog sekretara bila predodređena njegovom politikom i slijedom događaja.
-Došavši na vlast, sovjetski lider je savršeno jasno znao da je državi neophodna modernizacija, ekonomske reforme id a je zemlju nužno izvesti iz tok “komunističkog ćorsokaka” u kojem se nalazila, kaže istoričar.
No, “vidimo, bez obzira što je sam po sebi Mihail Sergejevič (Gorbačov) u sovjetskom društvu bio revolucionaran, društvo nije bilo spremno za sve te promjene, pa se i dogodilo to što se dogodilo”, smatra Gutnov.
Istoričar i politikolog Vjačeslav Nikonov smatra da je Gorbačov optužio partiju za uspostavljanje Komitet GKČP, iako ona u tome nije imala direktnog učešća. Ljudi koji su formirali GKČP, prema mišljenju Nikonova, “nisu predstavljali vrh partije, oni su bili iz vrha države i njegovog neposrednog okruženja (Gorbačova ) i imali su više dodira sa strukturama izvršne vlasti, nego sa partijskim”.
Zato je bivši predsjednik SSSR-a,podnoseći ostavku “pokušao da nađe kakve-takve uporišne tačke, uključujući i rasterećenje od, kako je on smatrao, balasta Komunističke partije koja u tom trenutku već nije značajnije podržavala Gorbačova”, objašnjava Nikonov.
Politikolog, član ekspertskog savjeta Instituta socijalno-ekonomskih i političkih nauka, Aleksej Zudin ističe da je “nakon avgustovskih dešavanja skidanje ovlašćenja genseka malo šta značilo i bilo sasvim simboličan gest. Osim toga, Gorbačov je, ne 24. avgusta ’91. godine, a faktički, već mnogo ranije, bio generalni sekretar samo formalno, smatra ekspert.
To je, po njegovom mišljenju, bio jedan od osnovnih razloga neuspjeha Perestrojke: to što Gorbačov nije posvetio nikakvu pažnju jednoj od glavnih političkih sila Sovjetskog saveza-komunističkoj partiji.
Bivši predsjednik SSSR-a, po mišljenju Zudina, faktički nije ni reformisao partiju, već je samo iskoristio kao instrument, što je, kako tvrdi, stvorilo utisak da se politički process oteo kontroli reformatora, prije svih-samog Gorbačova.
Istinito
