Nakon što je utvrđeno da je dio zemljišta u banjalučkom “Incelu” kontaminiran ostacima ulja “piralen” i brojnih spekulacija o štetnosti tog ulja, pitali smo stručnjake kakav je stvarno uticaj “piralena” na zdravlje i životnu sredinu.
“Piralen” sadrži hemijska jedinjenja polihlorovane bifenile (PCB). To je industrijsko ulje koje se kod nas i u svijetu najviše koristilo za hlađenje transformatora. Zabranjen je u Evropi 2001. godine (kao i slična ulja) zbog mogućeg kancerogenog, mutagenog i teratogenog efekta i od tada su zamijenjeni drugim uljima.
Ljiljana Vukić, profesorka na Tehnološkom fakultetu Univerziteta u Banjaluci iz oblasti ekološkog inženjerstva, kaže da ulje “piralen” ima dobre tehničke karakteristike da se koristi kao rashladni fluid, ali s aspekta uticaja na životnu sredinu je “veoma problematično”.
“Prije svega, jako je stabilno u prirodi i njegova razgradnja jako dugo traje. Ne rastvara se u vodi, ima veliki afinitet prema mastima i samim tim se akumulira u živim organizmima. Dalje se nadograđuje kroz lanac ishrane”, kaže Vukićeva za Mondo i ističe da su odlike ovog ulja kancerogenost i mutagenost.
“Piralen je smjesa srodnih jedinjenja sa različitim stepenom hlorizacije. Što je veći unos hlora u organsko jedinjenje praktično je veća njegova stabilnost i otpornost u životnoj sredini. U radnoj sredini može doći do kontaminacije i narušavanja zdravlja kada piralen prodre kroz kožu, udisanjem određenim gasovitih produkata koje nastaju prilikom njegovog gorenja, ili unošenjem hrane i vode”, pojasnila je Vukićeva.
Prema riječima naše sagovornice, postoji hladno i vruće ispuštanje piralena, a ovo drugo je najopasnije.
“Hladno se čini prilikom odlaganja iskorištenih transformatora kada može doći do curenja ovog ulja što može dovesti do zagađenja zemljišta i podzemnih voda, koje se dalje slijevaju u površinske vode. Vrućim ispuštanjem dolazi do formiranja još teksičnijih kancerogenih jedinjenja. Udisanjem ovih materija može se prozrokovati dugoročna šteta (po zdravlje)”, podvukla je profesorka Vukić.
Petar Gvero, profesor na Mašinskom fakultetu u Banjaluci, kaže da je termički tretman jedini način da se uništi “piralen.”
“Zbog njegove toksičnosti i kancerogenosti to mora da se uradi u postrojenjima namijenjenim za takve svrhe kakvih u našem regionu nema. Jedan od glavnih razloga povlačenja takvih ulja jeste što se u inostrnastvu moralo debelo plaćati njegovo uništavanje”, rekao nam je Gvero i dodao da nije preporučljivo sagorijevanje u konvencionalnim postrojenjima.
Govoreći o posljednim dešavanjima u Banjaluci, Gvero kaže da se radi o opasnom otpadu i da je kao takav morao biti evidentiran.
“Nemoguće je da imate ostavljenu ili uskladištenu određenu količinu takvog materijala i da se to ignoriše. Nadležni treba da utvrde lanac odgvoornosti. U svakom slučaju svi su trebali biti svjesni šta su imali u sistemu”, zaključio je Gvero.
Glišić: Najugroženiji su žene i djeca
Sandra Glišić, hemijski inženjer i zamjenik rukovodioca projekta “PCB Srbija”, kaže da “piralen” može najteže posljedice ostaviti na trudnice i djecu.
“Posebno teške posljedice ima na majku i dijete. Piralen se deponuje jetri, prikupklja se godinama i tek onda izazove posljedice. Najgore je kada se piralen zapali jer se već razgradio na dioksine koji su jako kancerogeni,” objašnjava Glišićeva za Mondo.
Projekat PCB Srbija je pokrenut kako bi se javnost bolje upoznala sa PCB jedinjenjiima i njihovim uticaju na zdravlje ljudi i životnu sredinu. Srbija je imala teška iskustva sa “piralenom”, tokom bombardovanja 1999. godine, kada je na nekoliko mjesta došlo do trovanja ljudi jedinjenima iz tog ulja.
“Kada je bilo bombardovanje, na Bežanijskoj kosi u Beogradu je pogođena baš trafo stanica u kojoj je bio čist piralen. Niko tada nije vodio računa o tome da odmah iseli te ljude odatle i sva djeca koja su se igrala u blizini su umrla od raka limfnih žlijezdi”, navodi Glišićeva.
Na sajtu PCB Srbija objašnjeno je da Međunarodna agencija za istraživanje raka, koja u okviru Svjetske zdravstvene organizacije (SZO) mjeri kancerogeni rizik različitih hemikalija, PCB jedinjenja (piralen) stavlja u grupu “vjerovatno kancerogenih za ljude”, ali sa “slabije ustanovljenim” naučnim dokazima.
Dodatne kontrole u Banjaluci
Gradonačelnik Banjaluke Igor Radojičić danas je rekao je da će od nadležnog instituta biti zatražena dodatna mjerenja u Poslovnoj zoni “Incel” da bi bilo utvrđeno da li i gdje ima eventualnog zagađenja zemljišta i radi preduzimanja daljih mjera.
Dan ranije inspektori Gradske uprave su najavili da će biti obavljeno uzrokovanje na “piralen” i teške metale na najmanje 16 lokacija na navedenoj lokaciji, a rezultati bi trebalo da budu poznati do sredine juna.
Zbog ovog slučaja opozicija u Banjaluci je zatražila održavanje hitne sjednice Skupštine grada.
mondo.ba
