Grad Banjaluka učestvuje u realizaciji projekta “Iskorištavanje zaboravljenog jevrejskog kulturnog nasljeđa u dunavskoj regiji – REDISCOVER”, kao partner u okviru međunarodnog konzorcija, čiji nosilac je mađarska Opština Segedin. Projekat je podržan kroz Transnacionalni program „Dunav“ Evropske unije, a partner na projektu je Jevrejska opština Banja Luka.
Realizacija projekta je zvanično počela 01. juna 2018. godine, međutim stvarni početak realizacije je kasnio zbog usaglašavanja posljednje verzije projekta između nosioca projekta i Evropske komisije. Stoga je ugovor o realizaciji projekta između Opštine Segedin, koja zastupa projektni konzorcij i Ministarstva finansija Mađarske, koje zastupa Transnacionalni program „Dunav“, Gradu Banja Luka dostavljen 02.10.2018. godine.
Cilj ovog projekta je da pruži odgovore na ovaj izazov, putem detaljnog istraživanja, identifikovanja i testiranja praksi, kao i kreiranjem međunarodnih mreža gradova sa ponovno otkrivenim jevrejskim kulturnim nasljeđem, što će predstavljati ključni dodatak održivoj upotrebi kulturnog nasljeđa. Glavni cilj projekta je pronaći odgovore na opisane izazove sa kojima se suočavaju gradovi srednje veličine, što će poboljšati integrisano upravljanje kulturnim nasljeđem i valorizaciju kapaciteta gradova i svih uključenih aktera iz oblasti kulture i turizma, sa svrhom očuvanja materijalnog i nematerijalnog jevrejskog kulturnog nasljeđa za buduće generacije, gradeći trenutno neotkriveni potencijal i razvijajući ga u savremena turistička rješenja.
Prva Jevrejska opština u Banjoj Luci osnovana je 1848. godine. Prve dvije sinagoge osnovane su 1888. i 1892. godine. Prije Drugog svjetskog rata, Jevrejska opština je brojala preko 500 članova, što je predstavljalo oko 7% tadašnjeg stanovništva Banje Luke. Ova zajednica je igrala značajnu ulogu kao nosilac i promoter ekonomskog i kulturnog razvoja grada.
Nakon rata, nastankom jugoslovenske države i uvođenjem nacionalizacije privatne imovine, jevrejska zajednica biva marginalizovana, što će dovesti do velike emigracije ove zajednice, posebno nakon osnivanja države Izrael 1948. godine.
Danas u Banjoj Luci živi oko 110 članova jevrejske zajednice koja pokušava da očuva kulturno nasljeđe jevrejske zajednice, tradiciju i običaje Jevreja iz ovog kraja.
Od četiri sinagoge sagrađene u Banjoj Luci do Drugog svjetskog rata, tri su tokom rata srušene do temelja, dok su ostaci zgrade četvrte sinagoge prenamijenjeni u omladinsko – društveni dom, ali su i oni srušeni u zemljotresu 1969. godine, tako da danas u Banjoj Luci ne postoje tragovi vjerskih objekata kao najznačijnijeg kulturnog nasljeđa jevrejskog naroda.
Takođe, jevrejsko groblje, koje se nalazilo u naselju Borik, uz pravoslavno groblje, odlukom tadašnjih lokalnih vlasti, dislocirano je 1976. godine na novo groblje na Pobrđu, gdje se danas nalazi zajednička grobnica, uz svega nekoliko individualnih spomenika.
Kao kompenzaciju za nestale spomenike materijalnog kulturnog nasljeđa, Grad Banja Luka dodijelio je zemljište Jevrejskoj opštini na kojem je 2014. godine sagrađen Jevrejski kulturni centar, prvi takve vrste na Balkanu. U ovom objektu nalazi se i mala sinagoga, koja ima više simboličnu ulogu u smislu održavanja vjerskih obreda, dok cijeli centar predstavlja jedino mjesto na kojem se okuplja jevrejska zajednica, ali i intelektualna elita i umjetnici iz regiona i šire.
U saradnji sa domaćim i međunarodnim institucijama, ovaj Centar prikuplja i čuva istorijske materijale i dokumentaciju o radu i životu Jevreja kroz različite publikacije, edukativne programe, organizaciju kulturnih događaja, kao i obilježavanje vjerskih i društvenih događaja u skladu sa jevrejskom tradicijom.
Nematerijalno kulturno nasljeđe jevrejske zajednice promoviše se kroz: održavanje manifestacije „Dani Izraela i jevrejske kulture“, učešće u festivalu Saveza nacionalnih manjina, obilježavanje Međunarodnog dana dječijih prava, niz koncerata, izložbi, naučnih i stručnih predavanja, promocije knjiga i filmova, obilježavanje Dana holokausta, kao i sveobuhvatnim tekućim projektima tzv. „usmene istorije“. Kroz ove aktivnosti, sve veći broj ljudi upoznaje se sa tradicijom Jevrejskog naroda, te jačaju veze između jevrejske i drugih zajednica.
Pored svega nabrojanog, građani Banje Luke i šire, veoma su malo upoznati sa jevrejskom kulturom i tradicijom, a iz te neupućenosti se rađaju mnoge predsrasude. Da bi se ovakvo stanje prevazišlo, Jevrejska opština realizuje kontinuiran sveobuhvatni projekat usmene istorije pod nazivom „Istina o holokaustu – svjedočenja preživjelih i njihovih potomaka“, s ciljem stvaranja velike kolekcije ličnih sjećanja koja će biti predstavljena na izložbama i kroz edukativne programe.
Istinito
